پاراتیروئید
غده‌های پاراتیروئید معمولاً چهار عدد هستند و در پشت غده تیروئید، در ناحیه گردن قرار دارند. اندازه هرکدام از این غده‌ها تقریباً به بزرگی یک دانه نخود است، اما نقشی اساسی در تنظیم سطح کلسیم و فسفات خون دارند. کلسیم برای حفظ استحکام استخوان‌ها، انقباض عضلات (از جمله عضلات قلب)، و عملکرد درست سیستم عصبی حیاتی است. اینجاست که هورمون پاراتیروئید یا PTH وارد عمل می‌شود تا تعادل را در بدن حفظ کند.
پزشک:
دکتر علی یمینیپاراتیروئید چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
آیا تاکنون نام پاراتیروئید به گوشتان خورده است؟ این غده کوچک و نسبتاً ناشناخته، نقش بسیار مهمی در سلامت بدن ایفا می‌کند. در این مقاله قصد دارم به زبان ساده اما دقیق توضیح دهم که پاراتیروئید چیست، در کجای بدن قرار دارد، چگونه عمل می‌کند، و در صورت بروز اختلال در عملکرد آن، چه اقداماتی باید انجام شود. اگر به سلامت استخوان، کلسیم خون یا عملکرد غدد درون‌ریز علاقه‌مند هستید، مطالعه این مطلب می‌تواند برایتان مفید باشد.
پاراتیروئید کجاست و چرا اهمیت دارد؟
غده‌های پاراتیروئید معمولاً چهار عدد هستند و در پشت غده تیروئید، در ناحیه گردن قرار دارند. اندازه هرکدام از این غده‌ها تقریباً به بزرگی یک دانه نخود است، اما نقشی اساسی در تنظیم سطح کلسیم و فسفات خون دارند. کلسیم برای حفظ استحکام استخوان‌ها، انقباض عضلات (از جمله عضلات قلب)، و عملکرد درست سیستم عصبی حیاتی است. اینجاست که هورمون پاراتیروئید یا PTH وارد عمل می‌شود تا تعادل را در بدن حفظ کند.
عملکرد پاراتیروئید چگونه است؟
پاراتیروئیدها مانند یک سیستم کنترل دقیق، سطح کلسیم خون را پایش می‌کنند. این غدد با استفاده از گیرنده‌های حسگر کلسیم (CaSR)، کاهش یا افزایش سطح کلسیم را تشخیص داده و متناسب با آن، هورمون PTH را ترشح می‌کنند:
در زمان کاهش کلسیم خون (هیپوکلسمی):
- تحریک آزادسازی کلسیم از استخوان‌ها
- افزایش جذب مجدد کلسیم در کلیه‌ها
- تقویت جذب کلسیم از روده‌ها با کمک ویتامین D فعال (کلسیتریول)
در زمان افزایش کلسیم خون (هایپرکلسمی):
کاهش ترشح PTH برای بازگرداندن تعادل
این فرآیندها معمولاً در مدت زمان بسیار کوتاهی اتفاق می‌افتند و نشان‌دهنده دقت بالای سیستم تنظیم کلسیم در بدن هستند.
نقش کلسیم و فسفات در سلامت عمومی
کلسیم و فسفات دو عنصر کلیدی در سلامت بدن هستند که با همکاری یکدیگر عملکردهای حیاتی را ممکن می‌سازند. کلسیم عمدتاً در استحکام استخوان‌ها نقش دارد، در حالی‌که فسفات برای تولید انرژی سلولی و ساختار DNA ضروری است. در بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیوی که فسفات خون افزایش می‌یابد، پاراتیروئید با افزایش ترشح PTH تلاش می‌کند تعادل را برقرار کند. این وضعیت در صورت تداوم، ممکن است منجر به پوکی استخوان یا نرمی استخوان شود.
اختلالات عملکرد پاراتیروئید
عملکرد غیرطبیعی غده‌های پاراتیروئید ممکن است به دو شکل ظاهر شود:
کم‌کاری پاراتیروئید (هیپوپاراتیروئیدیسم):
در این حالت، میزان ترشح هورمون PTH کاهش می‌یابد؛ معمولاً در پی جراحی تیروئید یا آسیب به غده‌ها. علائم این اختلال شامل گرفتگی عضلانی، بی‌حسی اندام‌ها، و در موارد شدید، تشنج است. درمان معمولاً شامل مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D یا استفاده از PTH مصنوعی است.
پرکاری پاراتیروئید (هایپرپاراتیروئیدیسم):
در این وضعیت، پاراتیروئید بیش از حد هورمون ترشح می‌کند که ممکن است ناشی از یک تومور خوش‌خیم (آدنوم) یا بزرگ‌شدن غده‌ها باشد. علائم شامل خستگی، سنگ کلیه، درد استخوان و مشکلات گوارشی است. در برخی موارد، جراحی برای برداشتن غده‌های معیوب ضروری است.
نکته: برخی داروها مانند لیتیوم نیز می‌توانند بر عملکرد پاراتیروئید اثرگذار باشند. بنابراین در صورت مصرف داروهای خاص، حتماً با پزشک مشورت کنید.
ارتباط پاراتیروئید با سلامت استخوان
هورمون PTH به‌طور مستقیم بر استخوان‌ها اثر می‌گذارد. افزایش طولانی‌مدت این هورمون می‌تواند منجر به برداشت بیش از حد کلسیم از استخوان‌ها و تضعیف آن‌ها شود. با این حال، در درمان پوکی استخوان از داروهایی مانند تری‌پاراتاید (فرم مصنوعی PTH) استفاده می‌شود که به تقویت استخوان‌ها کمک می‌کنند.
پاراتیروئید و عملکرد کلیه
هورمون PTH به کلیه‌ها فرمان می‌دهد که کلسیم را در بدن حفظ و فسفات را دفع کنند. در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه، این مکانیسم دچار اختلال می‌شود که می‌تواند منجر به افزایش سطح فسفات خون و تحریک بیش از حد پاراتیروئید شود. درمان این بیماران گاهی نیازمند داروهای خاص یا حتی جراحی است.
روش‌های درمان اختلالات پاراتیروئید
بسته به نوع مشکل، درمان‌های متفاوتی برای اختلالات پاراتیروئید وجود دارد:
از درمان دارویی تا درمان جراحی بسته به علت و شدت اختلال می تواند متفاوت باشد.
پژوهش‌های جدید در حوزه پاراتیروئید
تحقیقات جدید حاکی از آن است که هورمون PTH ممکن است نقش‌هایی فراتر از تنظیم کلسیم ایفا کند؛ از جمله تأثیر بر سلامت قلب، عروق و حتی متابولیسم قند. این یافته‌ها هنوز در مرحله مطالعه هستند، اما می‌توانند در آینده مسیرهای درمانی جدیدی را معرفی کنند.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
پاراتیروئید گرچه غده‌ای کوچک است، اما تأثیرات بزرگی بر سلامت انسان دارد. در صورت بروز علائمی مانند ضعف استخوان، گرفتگی عضلانی، یا سابقه خانوادگی بیماری‌های غدد، بررسی سطح کلسیم خون و هورمون PTH توصیه می‌شود.
من،دکتر علی یمینی، جراح غدد، آماده‌ام تا در مسیر تشخیص و درمان اختلالات پاراتیروئید، همراه شما باشم. در صورت داشتن سؤال، می‌توانید در بخش نظرات مطرح کنید یا از طریق راه‌های ارتباطی با من تماس بگیرید.
پاسخگوی سوالات و نظرات شما در سایت به صورت حضوری و مجازی از طریق راه های ارتباطی هستم.
