هیپرکلسمی و اختلالات پاراتیروئید؛ علت بالا بودن کلسیم خون و راه‌های درمان
کلسیم یکی از مهم‌ترین مواد معدنی بدن است که نقش حیاتی در سلامت استخوان‌ها، دندان‌ها، انقباض عضلات و عملکرد قلب دارد. اما درست مانند هر ماده مفید دیگر، افزایش بیش از حد آن در خون می‌تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود. به این افزایش غیرطبیعی «هیپرکلسمی» گفته می‌شود.
هیپرکلسمی ممکن است خفیف و بدون علامت باشد یا شدید و تهدیدکننده حیات. در این مقاله تلاش کرده‌ام به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم مردم توضیح دهم که کلسیم خون چرا بالا می‌رود، چه بیماری‌هایی پشت آن قرار دارند و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید.
هیپرکلسمی یعنی چه و چگونه اتفاق می‌افتد؟
وقتی میزان کلسیم خون بیشتر از حد طبیعی باشد، به آن هیپرکلسمی می‌گوییم. این اتفاق معمولاً زمانی رخ می‌دهد که:
✅ استخوان‌ها بیش از حد کلسیم آزاد کنند
✅ روده‌ها کلسیم زیادی جذب کنند
✅ کلیه‌ها نتوانند کلسیم را از بدن دفع کنند
✅ یا ترکیبی از این عوامل رخ دهد
طبق منابع معتبر پزشکی ، دو علت اصلی هیپرکلسمی عبارت‌اند از:
- پرکاری غدد پاراتیروئید (Primary hyperparathyroidism)
- بیماری‌های بدخیم و سرطان‌ها
این دو علت بیش از ۹۰ درصد موارد هیپرکلسمی را تشکیل می‌دهند.
غدد پاراتیروئید؛ بازیگر اصلی کلسیم
در گردن و پشت تیروئید، چهار غده کوچک به نام پاراتیروئید وجود دارد که هورمون تنظیم‌کننده کلسیم را ترشح می‌کنند. وقتی یکی از این غده‌ها پرکار شود یا توده‌ای در آن شکل بگیرد، بدن به اشتباه فکر می‌کند کلسیم کمی دارد و:
- از استخوان‌ها کلسیم آزاد می‌کند
- جذب کلسیم از دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد
- دفع کلسیم از کلیه‌ها را کم می‌کند
نتیجه آن، بالا رفتن کلسیم خون است.
افراد مبتلا به این بیماری ممکن است سال‌ها هیچ علامتی نداشته باشند و فقط با آزمایش دوره‌ای کشف شود. اما در موارد شدید، به‌ویژه اگر کلسیم بالای ۱۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد، فرد دچار علائم قابل توجه می‌شود.
مهم‌ترین علائم بالا بودن کلسیم خون
افزایش کلسیم، بسته به شدت، می‌تواند باعث:
- تشنگی زیاد و تکرر ادرار
- دردهای استخوانی یا ضعف عضلانی
- تهوع، یبوست و بی‌اشتهایی
- افسردگی، اضطراب یا تغییر خلق
- سنگ کلیه
- کاهش تمرکز و خواب‌آلودگی
- در موارد بسیار شدید: بی‌هوشی و کما
شدت علائم همیشه با عدد کلسیم متناسب نیست؛ گاهی کلسیم خفیف اما طولانی مدت هم می‌تواند به کلیه و استخوان آسیب بزند.
مهم‌ترین علت‌های افزایش کلسیم خون
پرکاری پاراتیروئید
شایع‌ترین علت در جامعه، به‌ویژه در خانم‌های میانسال. معمولاً به دلیل وجود یک آدنوم (توده خوش‌خیم) روی یکی از غده‌های پاراتیروئید رخ می‌دهد. درمان قطعی اغلب با جراحی و برداشتن غده درگیر است.
سرطان‌ها و بدخیمی‌ها
طبق دومین علت مهم هیپرکلسمی در جهان است. سرطان‌ها ممکن است:
✅ مستقیماً به استخوان حمله کنند و کلسیم را آزاد کنند
✅ موادی شبیه هورمون پاراتورمون تولید کنند
✅ باعث تولید بی‌رویه ویتامین D فعال در بدن شوند
سرطان ریه، پستان، کلیه و لنفوم‌ها از نمونه‌های شناخته شده هستند.
مصرف بیش از حد ویتامین D
ویتامین D برای سلامت استخوان ضروری است، اما مصرف خودسرانه یا دوزهای بالا می‌تواند جذب کلسیم را بسیار زیاد کند. حتی گزارش‌هایی وجود دارد که افراد با مصرف مکمل‌های نامعتبر یا دوزهای تزریقی زیاد دچار مسمومیت و افزایش شدید کلسیم شده‌اند .
⸻
مصرف زیاد کلسیم
تنها مصرف زیاد لبنیات معمولاً باعث مشکل نمی‌شود، ولی اگر فرد:
☑ مکمل‌های کلسیم زیاد بخورد
☑ بیماری کلیوی داشته باشد
☑ یا داروهای خاص مصرف کند
ممکن است دچار سندروم شیر–قلیا (Milk-alkali) شود که در آن کلسیم خون بالا می‌رود و کلیه آسیب می‌بیند.
بی‌تحرکی طولانی
افرادی که به دلیل آسیب نخاعی، جراحی سنگین یا بستری طولانی مدت بی‌حرکت می‌مانند، ممکن است دچار افزایش کلسیم شوند. علت، آزاد شدن کلسیم از استخوان در نبود فعالیت است .
داروها
برخی داروها می‌توانند در بالا رفتن کلسیم نقش داشته باشند:
- لیتیوم – مصرف طولانی مدت
- تیازیدها – برخی داروهای فشار خون
- داروهای حاوی هورمون پاراتیروئید یا مشابه آن
بیماری‌های هورمونی و غدد
- پرکاری تیروئید
- بیماری‌های فوق‌کلیه مثل آدیسون
- فئوکروموسیتوما (نادر)
بیماری‌های التهابی یا گرانولوماتوز
مثل:
- سارکوئیدوز
- سل
- برخی بیماری‌های خودایمنی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر آزمایش خون نشان داده که کلسیم شما بالاتر از حد طبیعی است، بهتر است موضوع را جدی بگیرید؛ به‌خصوص وقتی مقدار آن فراتر از ۱۰.۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد. مراجعه به پزشک زمانی ضروری می‌شود که علائم شروع به خودنمایی کنند. نشانه‌هایی مثل تشنگی شدید، تکرر ادرار، تهوع، یبوست، ضعف عضلانی، درد استخوان، بی‌اشتهایی یا احساس گیجی، پیام‌های واضحی هستند که بدن می‌فرستد.
وقتی کلسیم خون از حدود ۱۲ بالاتر می‌رود، احتمال بروز مشکلات کلیوی، اختلال ریتم قلب و کاهش سطح هوشیاری بیشتر می‌شود؛ در این مرحله تأخیر جایز نیست و باید سریع به پزشک مراجعه کرد. حتی اگر علائمی نداشته باشید اما سابقه مشکلات پاراتیروئید، سنگ کلیه، مصرف زیاد مکمل‌ها یا ویتامین D، یا بیماری‌های تیروئید دارید، بهتر است با یک متخصص غدد مشورت کنید.
هیپرکلسمی در بسیاری از موارد به‌ویژه اگر ناشی از پاراتیروئید باشد، با درمان مناسب کاملاً قابل کنترل است. مراجعه زودهنگام همان چیزی است که از آسیب‌های طولانی‌مدت به استخوان، کلیه و قلب جلوگیری می‌کند و اجازه می‌دهد شرایط قبل از پیچیده شدن مدیریت شود.
اگر شما هم با افزایش کلسیم خون مواجه هستید یا سابقه بیماری‌های مرتبط دارید، می‌توانید برای بررسی دقیق و دریافت مشاوره تخصصی به دکتر علی یمینی متخصص غدد مراجعه کنید. دکتر یمینی با تجربه در تشخیص و درمان مشکلات غدد و متابولیسم، می‌تواند وضعیت شما را ارزیابی کرده و راهکارهای مناسب برای کنترل هیپرکلسمی ارائه دهد. برای دریافت مشاوره و نوبت‌دهی، می‌توانید به وب‌سایت رسمی ایشان مراجعه کرده و مراحل دریافت خدمات را دنبال کنید.
با این اقدام، نه تنها از پیشرفت احتمالی بیماری جلوگیری می‌کنید، بلکه درمان را در مراحل اولیه شروع می‌کنید و از عوارض طولانی‌مدت مثل آسیب به استخوان‌ها، کلیه و قلب پیشگیری می‌کنید
دکتر یمینی از جراحان برجسته بیمارستان میلاد تهران است که با بیش از ۲۵۰۰ جراحی موفق در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، در زمینه جراحی تیروئید شناخته می‌شود. او علاوه بر فعالیت‌های بالینی، با راه‌اندازی برنامه‌های نوآورانه آموزشی مانند شبیه‌ساز لاپاروسکوپی و آزمون‌های آنلاین و آفلاین، نقش مهمی در آموزش دستیاران و دانشجویان پزشکی ایفا کرده و همواره متعهد به ارتقای خدمات درمانی و آموزشی بر پایه دانش روز است.
دکتر علی یمینی جراح عمومی و فلوشیپ جراحی غدد درون ریز
دکتر یمینی از جراحان برجسته بیمارستان میلاد تهران است که با بیش از ۲۵۰۰ جراحی موفق در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، در زمینه جراحی تیروئید شناخته می‌شود. او علاوه بر فعالیت‌های بالینی، با راه‌اندازی برنامه‌های نوآورانه آموزشی مانند شبیه‌ساز لاپاروسکوپی و آزمون‌های آنلاین و آفلاین، نقش مهمی در آموزش دستیاران و دانشجویان پزشکی ایفا کرده و همواره متعهد به ارتقای خدمات درمانی و آموزشی بر پایه دانش روز است.
