پرکاری پاراتیروئید چیست و چقدر خطرناک
وقتی اسم
غده‌های پاراتیروئید را می‌شنویم، خیلی‌ها تعجب می‌کنند؛ چون این غدد کوچک و ظریف در جلوی
گردن، پشت تیروئید قرار دارند اما نقش بزرگی در تنظیم سطح کلسیم خون دارند. حالا
تصور کنید این غدد بیش از حد فعال شوند؛ شرایطی به وجود می‌آید که به آن پرکاری
پاراتیروئید یا هایپرپاراتیروئیدیسم (Hyperparathyroidism) می‌گوییم. شاید در نگاه اول بی‌خطر به نظر
برسد، اما ادامه‌دار بودن آن می‌تواند باعث مشکلات جدی مثل پوکی استخوان، سنگ کلیه
یا حتی اختلالات قلبی شود.
دراین مقاله به زبان ساده می گویم که پرکاری پاراتیروئید چیست، چه انواعی دارد، چه علائمی می‌تواند ایجاد کند و آیا واقعاً خطرناک است یا خیر.
پرکاری پاراتیروئید چیست؟
غده‌های پاراتیروئید هورمونی به نام PTH (پاراتورمون) ترشح می‌کنند. این هورمون مسئول تنظیم سطح کلسیم در خون و استخوان‌هاست. اگر این هورمون بیش از حد ترشح شود، میزان کلسیم خون بالا می‌رود (هایپرکلسمی). همین عدم تعادل، عامل اصلی پرکاری پاراتیروئید است .
انواع پرکاری پاراتیروئید
۱. پرکاری پاراتیروئید اولیه (Primary)
- علت: معمولاً وجود یک آدنوم (توده خوش‌خیم) در یکی از غدد پاراتیروئید.
- ویژگی: سطح کلسیم خون بالا و PTH نیز افزایش یافته یا غیرطبیعی است.
- شایع‌ترین نوع پرکاری پاراتیروئید است و اغلب به طور اتفاقی در آزمایش‌های معمول کشف می‌شود .
۲. پرکاری پاراتیروئید ثانویه (Secondary)
- علت: معمولاً ناشی از کمبود ویتامین D یا بیماری مزمن کلیه.
- ویژگی: سطح کلسیم خون پایین یا نرمال است، اما بدن به دلیل کمبود کلسیم، PTH زیادی ترشح می‌کند.
- این نوع یک واکنش جبرانی بدن است و به خودی خود بیماری اولیه غدد نیست.
۳. پرکاری پاراتیروئید ثالثیه (Tertiary)
- علت: معمولاً در بیمارانی که سال‌ها پرکاری ثانویه داشته‌اند (مثلاً بیماران دیالیزی).
- ویژگی: حتی بعد از درمان علت اصلی، غده‌ها همچنان بیش از حد فعال می‌مانند.
۴. پرکاری پاراتیروئید بدون افزایش کلسیم (Normocalcemic)
- در این حالت کلسیم خون نرمال است، اما PTH بالاتر از حد طبیعی است.
- بیشتر در افرادی دیده می‌شود که برای بررسی پوکی استخوان آزمایش داده‌اند .
علائم بالینی پرکاری پاراتیروئید
اکثرا افراد هیچ علامتی ندارند و فقط در آزمایش خون مشخص می‌شود. اما وقتی علائم بروز می‌کنند، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- استخوان‌ها: درد استخوانی، پوکی استخوان، افزایش خطر شکستگی
- کلیه‌ها: تشکیل سنگ کلیه، درد پهلو، تکرر ادرار
- گوارش: تهوع، استفراغ، یبوست، کاهش اشتها
- سیستم عصبی: خستگی مفرط، افسردگی، فراموشی، گیجی
- عضلات: ضعف عضلانی، گرفتگی و کوفتگی
- قلب و عروق: فشار خون بالا، اختلال ریتم قلب
به خاطر همین علائم متنوع، پزشکان گاهی این بیماری را با مشکلات دیگر اشتباه می‌گیرند.
یافته‌های آزمایشگاهی
تشخیص پرکاری پاراتیروئید بیشتر با آزمایش خون و ادرار انجام می‌شود:
- کلسیم خون: معمولاً بالاتر از حد طبیعی است (به‌خصوص در پرکاری اولیه).
- هورمون PTH: در اکثر بیماران بالاتر از حد طبیعی یا “غیرطبیعی نسبت به سطح کلسیم” است .
- ویتامین D: ممکن است پایین باشد و در تشخیص کمک می‌کند.
- کلسیم ادرار ۲۴ ساعته: برای تشخیص سنگ کلیه یا افتراق از بیماری‌های مشابه مثل هیپرکلسمی خانوادگی استفاده می‌شود.
پرکاری پاراتیروئید چقدر خطرناک است؟
این سوالی است که بسیاری از بیماران می‌پرسند. پاسخ این است: بله، اگر درمان نشود می‌تواند خطرناک باشد.
خطرات احتمالی:
- پوکی استخوان (استئوپروز): به دلیل خارج شدن کلسیم از استخوان‌ها، استخوان‌ها شکننده و ضعیف می‌شوند.
- سنگ کلیه: افزایش کلسیم باعث رسوب و تشکیل سنگ در کلیه‌ها می‌شود.
- اختلال عملکرد کلیه: افزایش طولانی‌مدت کلسیم می‌تواند به کلیه‌ها آسیب بزند.
- مشکلات قلبی: افزایش کلسیم خون ممکن است باعث نامنظمی ضربان قلب شود.
- اختلالات روانی و عصبی: افسردگی، بی‌حوصلگی یا کاهش تمرکز.
البته باید گفت همه بیماران دچار این مشکلات نمی‌شوند. بسیاری از افراد سال‌ها با این بیماری زندگی می‌کنند بدون اینکه متوجه شوند. اما درمان به موقع می‌تواند جلوی پیشرفت آسیب‌ها را بگیرد.
درمان پرکاری پاراتیروئید
- جراحی (پاراتیروئیدکتومی): درمان قطعی پرکاری اولیه، برداشتن غده پاراتیروئید پرکار است.
- درمان دارویی: در مواردی که جراحی ممکن نیست، داروهایی مثل سیناکلست (Cinacalcet) یا ویتامین D و بیس‌فسفونات‌ها تجویز می‌شوند.
- اصلاح سبک زندگی: نوشیدن آب کافی، تغذیه مناسب، ورزش و کنترل سطح ویتامین D می‌تواند به مدیریت بیماری کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر در آزمایش خون، کلسیم بالاتر از حد طبیعی گزارش شود یا علائمی مثل سنگ کلیه مکرر، پوکی استخوان بی‌دلیل یا خستگی شدید دارید، بهتر است به یک فوق تخصص غدد مراجعه کنید.
نتیجه‌گیری
پرکاری پاراتیروئید یک بیماری نسبتاً شایع اما کمتر شناخته‌شده است. در نگاه اول شاید خطرناک به نظر نرسد، اما اگر نادیده گرفته شود می‌تواند به استخوان‌ها، کلیه‌ها و حتی قلب آسیب برساند. خبر خوب این است که تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند از بیشتر عوارض جلوگیری کند.
