پاراتیرویید و علائم پرکاری پاراتیرویید
پاراتیروییدها چهار غده کوچک هستند که پشت غده تیروئید، در گردن قرار دارند. این غده‌ها هورمونی به نام پاراتیرویید (PTH) ترشح می‌کنند که به بدن کمک می‌کند کلسیم و فسفر خون را تنظیم کند و استخوان‌ها را سالم نگه دارد. اما گاهی این غده‌ها بیش از حد کار می‌کنند و این مشکل به نام پرکاری پاراتیرویید اولیه (PHPT) شناخته می‌شود. این اتفاق ممکن است به دلیل یک توده خوش‌خیم (آدنوم)، بزرگ شدن غده‌ها یا به ندرت سرطان باشد. در این مقاله، به زبان ساده درباره علائم و مشکلاتی که ممکن است ایجاد کند صحبت می‌کنیم.
انواع پرکاری پاراتیرویید
پرکاری پاراتیرویید می‌تواند به چند شکل دیده شود:
- بدون علامت: این شایع‌ترین نوع در کشورهای مثل ایران یا کشورهای پیشرفته است. معمولاً وقتی خون فرد برای چکاپ داده می‌شود و کلسیم بالایی پیدا می‌کنند، متوجه این مشکل می‌شوند. این افراد اغلب علامت خاصی ندارند.
- با علامت: در کشورهایی که امکانات پزشکی کم است، بیشتر دیده می‌شود و با مشکلاتی مثل درد استخوان یا سنگ کلیه همراه است.
- نورموکلسمیک: در این حالت، کلسیم خون طبیعی است، ولی هورمون PTH بالا می‌ماند. ممکن است نشانه اولیه بیماری باشد.
- بحران پاراتیرویید: خیلی نادر است، اما خطرناک است. کلسیم خون خیلی بالا می‌رود (بیش از ۱۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) و ممکن است فرد منگ یا بیهوش گردد.
علائم اصلی پرکاری پاراتیرویید
علائم این بیماری گاهی با عبارتی مثل “استخوان‌ها، سنگ‌ها، دردهای شکمی و علائم روانی” توضیح داده می‌شود. این‌ها به خاطر بالا بودن کلسیم خون و هورمون PTH است:
- مشکلات استخوانی: استخوان‌ها ممکن است ضعیف شوند، چون کلسیم زیادی از آن‌ها خارج می‌شود. در موارد شدید، دردی به نام استئیت فیبروزا سیستیکا ایجاد می‌شود که با درد، شکستگی یا توده‌های قهوه‌ای در استخوان همراه است. این مشکل در کشورهای پیشرفته کم است، اما در جایی که ویتامین D کم باشد، بیشتر دیده می‌شود.
- سنگ کلیه: تا ۵۰٪ بیماران ممکن است سنگ کلیه بسازند، که معمولاً از جنس کلسیم و به علت دفع زیاد آن در ادرار می‌باشد.
- علائم شکمی: کلسیم زیاد می‌تواند باعث بی‌اشتهایی، تهوع، یبوست، تشنگی زیاد یا ادرار زیاد شود.
علائم روانی: برخی افراد احساس خستگی، افسردگی یا مشکل در تمرکز دارند، ولی هنوز مطمئن نیستیم که این حتماً به خاطر این بیماری باشد.
علائم دیگر و عوارض
علاوه بر علائم اصلی، ممکن است مشکلات دیگری هم پیش بیاید:
- قلب و عروق: بعضی مطالعات نشان داده‌اند که فشار خون بالا یا سفت شدن رگ‌ها ممکن است در این بیماران بیشتر باشد، ولی جراحی لزوماً این مشکلات را برطرف نمی‌کند.
- ضعف عضلانی: خستگی، گرفتگی عضلات یا ضعف عمومی گاهی دیده می‌شود که ممکن است به کلسیم زیاد یا کمبود ویتامین D ربط داشته باشد.
- کلیه‌ها: در ۲۰٪ بیماران بدون علامت، عملکرد کلیه ممکن است کمی کم شود، به‌خصوص اگر کلسیم خون مدت زیادی بالا بماند.
چه چیزهایی روی علائم اثر می‌گذارد؟
- ویتامین D: اگر ویتامین D بدن کم باشد (مثلاً در مناطقی که آفتاب کم است)، بیماری شدیدتر می‌شود و استخوان‌ها و کلیه‌ها بیشتر آسیب می‌بینند.
- میزان کلسیم: اگر کلسیم خون خیلی سریع بالا برود یا خیلی زیاد شود، علائم واضح‌تر هستند.
- مدت بیماری: هرچه بیماری طولانی‌تر باشد، آسیب به بدن بیشتر می‌شود.
چطور تشخیص داده می‌شود و چه کار باید کرد؟
پزشک متخصص با آزمایش خون (اندازه‌گیری کلسیم و PTH) این بیماری را پیدا می‌کنند. اگر بدون علامت باشد، ممکن است فقط با چکاپ منظم و اندازه‌گیری تراکم استخوان یا سلامت کلیه دنبال شود. اما اگر علائم شدید باشد (مثل بحران پاراتیروئید)، جراحی برای برداشتن غده پاراتیروئید لازم است. این جراحی می‌تواند علائم را بهتر کند و از مشکلات بعدی جلوگیری کند.
زندگی با پرکاری پاراتیرویید
بسیاری از افراد با این بیماری زندگی معمولی دارند، به‌خصوص اگر زود تشخیص داده شود. خوردن غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D (با نظر پزشک) و نوشیدن آب زیاد می‌تواند به کاهش سنگ کلیه کمک کند. اگر جراحی انجام شود، بیشتر علائم مثل درد استخوان یا ضعف برطرف می‌شوند.
نتیجه‌گیری
پرکاری پاراتیرویید می‌تواند از حال خوب و بدون مشکل تا شرایط خطرناک تغییر کند. شناخت علائم و مراجعه به پزشک در زمان مناسب خیلی مهم است، به‌خصوص در مناطقی که کمبود ویتامین D رایج است. با غربالگری ساده و مراقبت درست، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد و زندگی سالم‌تری داشت.
