آزمایش‌های تیروئید چیست؟ TSH، T3، T4، آنتی‌بادی‌ها + تفسیر نتایج
غدّه تیروئید یک عضو کوچک اما بسیار مهم در جلوی گردن است که هورمون‌های حیاتی مانند T4 و T3 ترشح می‌کند. این هورمون‌ها سرعت سوخت و ساز، انرژی بدن، وزن، خلق‌وخو، سلامت قلب و حتی عملکرد مغز را کنترل می‌کنند. بنابراین هرگونه کم‌کاری یا پرکاری تیروئید می‌تواند زندگی روزمره را دچار اختلال کند.
پزشکان برای بررسی سلامت تیروئید، از آزمایش‌های تیروئید مختلفی استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آن‌ها هورمون محرک تیروئید (TSH) و هورمون‌های T3 و T4 هستند. در این مطلب به زبان ساده توضیح می‌دهیم که این آزمایش‌ها چه هستند، چه زمانی لازمند و هر کدام چه چیزی را نشان می‌دهند.
مهم‌ترین آزمایش: TSH
هورمون TSH در مغز (غده هیپوفیز) ساخته می‌شود و به تیروئید دستور می‌دهد هورمون تولید کند.
- اگر تیروئید کم‌کار شود، مقدار TSH بالا می‌رود چون مغز تلاش می‌کند غده را تحریک کند.
- اگر تیروئید پرکار شود، مقدار TSH پایین می‌آید چون بدن از هورمون زیاد اشباع شده است.
به همین دلیل، TSH بهترین و حساس‌ترین آزمایش برای بررسی عملکرد تیروئید است .
چه مقدار TSH طبیعی است؟
بسته به سن و شرایط بدنی ممکن است محدوده نرمال کمی متفاوت باشد، اما معمولاً حدود:
- ۰.۴ تا ۴.۵ میلی واحد در لیتر
- در افراد مسن ممکن است عدد کمی بالاتر نیز طبیعی باشد
- در برخی افراد جوان، سطح پایین‌تر هم مشکلی ایجاد نمی‌کند
آزمایش T4 و T3 چه هستند؟
هورمون‌های اصلی تیروئید، T4 و T3 هستند.
- T4 بیشتر در بدن تولید می‌شود
- T3 فعال‌تر است و اثر اصلی را روی اعضای بدن می‌گذارد
این هورمون‌ها به دو شکل در خون وجود دارند:
- توتال (کل)
- آزاد یا Free → قسمت مهم و قابل استفاده بدن
به دلیل اینکه بخشی از این هورمون‌ها توسط پروتئین‌های خون حمل می‌شود، گاهی نتایج “کل” ممکن است گمراه‌کننده باشد. به همین دلیل آزمایش Free T4 و گاهی Free T3 مفیدتر است .
مثال ساده:
- در بارداری یا مصرف قرص‌های هورمونی، پروتئین‌های خون زیاد می‌شوند
- در نتیجه ممکن است T4 کل بالا برود اما Free T4 طبیعی باشد
آنتی‌بادی آزمایش های تیروئید
برخی بیماری‌های تیروئید ناشی از حمله سیستم ایمنی به غده هستند، مثل:
- هاشیموتو (علت شایع کم‌کاری)
- گریوز (علت شایع پرکاری)
برای تشخیص و پیگیری این بیماری‌ها از آزمایش آنتی‌بادی استفاده می‌شود:
نوع آنتی‌بادی کاربرد
Anti-TPO شایع در کم‌کاری نوع هاشیموتو
Anti-Tg گاهی در تشخیص اختلالات خودایمنی و پیگیری سرطان تیروئید
TRAb یا TSI مخصوص تشخیص بیماری گریوز (پرکاری)
این آزمایش‌ها همیشه لازم نیست و معمولاً فقط در موارد مشکوک درخواست می‌شوند .
تست‌ها در تشخیص کم‌کاری تیروئید
علائم کم‌کاری می‌تواند شامل خستگی، ریزش مو، افزایش وزن، یبوست، افسردگی و خشکی پوست باشد.
در این حالت:
نتیجه آزمایش تشخیص احتمالی
TSH بالا + Free T4 پایین کم‌کاری واضح
TSH بالا + Free T4 طبیعی کم‌کاری خفیف (ساب‌کلینیکال)
پزشک با توجه به سن، وضعیت قلبی، بارداری و شدت علائم تصمیم می‌گیرد درمان لازم است یا خیر.
تست‌ها در تشخیص پرکاری تیروئید
علائم پرکاری تیروئید شامل تپش قلب، کاهش وزن، اضطراب، اسهال و لرزش دست است.
در این حالت:
نتیجه آزمایش تشخیص احتمالی
TSH پایین + T4 یا T3 بالا پرکاری واضح
TSH پایین + T4/T3 طبیعی پرکاری خفیف
گاهی در پرکاری، T3 بیشتر از T4 بالا می‌رود، بنابراین پزشک ممکن است هر دو را درخواست کند .
آزمایش در مصرف داروهای تیروئید
بسیاری از بیماران کم‌کاری تیروئید، لووتیروکسین مصرف می‌کنند.
برای تنظیم دوز:
- معمولا فقط TSH چک می‌شود
- زیرا TSH نسبت به تغییرات هورمون بسیار حساس است
نکته مهم این است که:
- آزمایش‌های تیروئید باید ۴ تا ۶ هفته بعد از تغییر دوز دارو انجام شوند
چون بدن زمان لازم دارد تا به سطح ثابت برسد .
چه زمانی پزشک Free T4 را همراه با TSH می‌نویسد؟
- شک به بیماری هیپوفیز یا هیپوتالاموس
- علائم واضح با وجود TSH طبیعی
- بارداری
- مصرف برخی داروها
- بیماری‌های شدید بستری در بیمارستان
در شرایط خاص مانند اختلالات هیپوفیز ممکن است TSH طبیعی باشد، اما Free T4 پایین باشد؛ پس هر دو لازم می‌شوند .
نکته مهم درباره مکمل بیوتین
بیوتین در بسیاری از مکمل‌های پوست و مو وجود دارد. مصرف زیاد آن می‌تواند باعث اشتباه در نتیجه آزمایش های تیروئید شود:
- TSH را کاذباً پایین نشان می‌دهد
- T4 و T3 را کاذباً بالا نشان می‌دهد
درحالی‌که بیمار سالم است!
- Van Uytfanghe K, Ehrenkranz J, Halsall D, et al. Thyroid Stimulating Hormone and Thyroid Hormones (Triiodothyronine and Thyroxine): An American Thyroid Association–Commissioned Review of Current Clinical and Laboratory Status. Thyroid. 2023;33:1013. (Original Source)
- Barbesino G. Misdiagnosis of Graves’ Disease with Apparent Severe Hyperthyroidism in a Patient Taking Biotin Megadoses. Thyroid. 2016;26:860. (Original Source)
- Li D, Radulescu A, Shrestha RT, et al. Association of Biotin Ingestion With Performance of Hormone and Nonhormone Assays in Healthy Adults. JAMA. 2017;318:1150. (Original Source)
- Sharma A, Baumann NA, Shah P. Biotin-Induced Biochemical Graves Disease: A Teachable Moment. JAMA Internal Medicine. 2017;177:571. (Original Source)
