آدنوم پاراتیروئید چیست؟
آدنوم پاراتیروئید ، شایع‌ترین علل پرکاری غده پاراتیروئید است؛ بیماری‌ای که باعث افزایش غیرطبیعی هورمون پاراتیروئید (PTH) و بالا رفتن سطح کلسیم خون می‌شود. در این مقاله به زبان ساده توضیح می‌دهیم که آدنوم پاراتیروئید چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود و چه روش‌هایی برای درمان آن وجود دارد.
نقش غدد پاراتیروئید در بدن
غدد پاراتیروئید چهار غده کوچک هستند که در پشت غده تیروئید در گردن قرار دارند. این غدد هورمونی به نام PTH (پاراتورمون) ترشح می‌کنند که مسئول حفظ تعادل کلسیم و فسفر خون است.
کلسیم ماده‌ای حیاتی برای سلامت استخوان‌ها، عملکرد اعصاب و عضلات محسوب می‌شود. وقتی یکی از این غدد دچار تومور خوش‌خیم (آدنوم) شود، ترشح PTH افزایش می‌یابد و در نتیجه سطح کلسیم در خون بیش از حد بالا می‌رود — حالتی که به آن هیپرکلسمی گفته می‌شود.
علت آدنوم پاراتیروئید چیست؟
در بیشتر موارد، آدنوم پاراتیروئید علت مشخصی ندارد و به‌صورت تک‌گیر (غیرارثی) ایجاد می‌شود.
بااین‌حال، برخی عوامل می‌توانند خطر بروز آن را افزایش دهند:
- ژنتیک: در برخی سندرم‌های ارثی مانند MEN (نئوپلازی غدد درون‌ریز چندگانه) احتمال آدنوم بیشتر است.
- جنس و سن: زنان میانسال و سالمند بیش از دیگران در معرض خطر قرار دارند.
- پرتودرمانی: سابقه پرتودرمانی در ناحیه گردن در دوران کودکی یا جوانی میتواند ریسک بیماری را بالا ببرد.
- داروها: مصرف طولانی‌مدت داروی لیتیوم در بیماران روان‌پزشکی از عوامل خطر شناخته‌شده است.
- رژیم غذایی: کمبود طولانی‌مدت کلسیم یا ویتامین D ممکن است با تحریک غدد پاراتیروئید زمینه‌ساز آدنوم شود.
علائم آدنوم پاراتیروئید
علائم این بیماری معمولاً به‌تدریج و به‌دلیل افزایش سطح کلسیم در خون ظاهر می‌شوند. گاهی بیماران تا مدت‌ها هیچ نشانه‌ای ندارند و بیماری در آزمایش خون روتین مشخص می‌شود. اما در مراحل پیشرفته‌تر ممکن است علائم زیر دیده شود:
- خستگی و ضعف عمومی
- دردهای استخوانی و مفصلی
- سنگ کلیه و تکرر ادرار
- افسردگی، تحریک‌پذیری و مشکلات تمرکز
- یبوست، تهوع یا کاهش اشتها
- افزایش فشار خون و اختلال در ریتم قلب
یک نشانه معروف میان پزشکان، ترکیب علائم «سنگ، استخوان، شکم و روان» است (Stone, Bone, Groan, Moan)؛ یعنی سنگ کلیه، درد استخوان، مشکلات گوارشی و اختلالات خلقی.
چگونه آدنوم پاراتیروئید تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این بیماری معمولاً با آزمایش خون ساده آغاز می‌شود. اگر کلسیم خون بالا باشد، پزشک سطح هورمون PTH را نیز اندازه‌گیری می‌کند.
افزایش همزمان کلسیم و PTH نشانه روشنی از پرکاری پاراتیروئید اولیه است.
برای یافتن محل دقیق آدنوم، از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده می‌شود:
- سونوگرافی گردن: ساده و رایج برای شناسایی غده بزرگ‌شده.
- اسکن سستامیبی (MIBG): تصویربرداری هسته‌ای دقیق برای یافتن محل آدنوم.
- سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی: در مواردی که محل آدنوم نامشخص است.
همچنین پزشک ممکن است آزمایش ادرار ۲۴ ساعته، سنجش تراکم استخوان و سونوگرافی کلیه را برای بررسی عوارض بیماری تجویز کند.
درمان آدنوم پاراتیروئید
۱. جراحی پاراتیروئید (پاراتیروئیدکتومی)
مؤثرترین و قطعی‌ترین روش درمان آدنوم پاراتیروئید، جراحی است.
در این عمل، جراح غده مبتلا را خارج می‌کند. معمولاً تنها یک غده درگیر است و پس از برداشتن آن، سطح کلسیم خون به سرعت طبیعی می‌شود. این جراحی معمولاً با برش کوچک و کم‌تهاجمی انجام می‌گیرد و توسط جراح با تجربه میزان موفقیت آن بیش از ۹۵ درصد است.
۲. درمان دارویی
برای بیمارانی که امکان جراحی ندارند، از داروهایی مانند سیناکلست (Cinacalcet) برای کاهش سطح کلسیم استفاده می‌شود.
همچنین برای محافظت از استخوان‌ها، ممکن است پزشک داروهای ضد پوکی استخوان (بیس‌فسفونات‌ها) یا مکمل‌های کنترل‌شده ویتامین D تجویز کند.
۳. مراقبت و پیگیری دوره‌ای
در موارد خفیف و بدون علامت در صورتی که خطر جراحی برای بیمار زیاد باشد؛(معمولا در افراد مسن)بیمار ممکن است تحت نظارت منظم پزشکی قرار گیرد. در این حالت، سطح کلسیم و عملکرد کلیه به‌طور مرتب بررسی می‌شود تا در صورت تغییر وضعیت(مثلا بروز علائمی چون پوکی استخوان، سنگ کلیه، کاهش عملکرد کلیه ها یا افزایش غیر قابل کنترل کلسیم خون که میتواند منجر به رسوب کلسیم در سایر اندام ها شود)، جراحی انجام شود.
پیش‌آگهی و زندگی پس از درمان
خبر خوب این است که آدنوم پاراتیروئید در بیشتر موارد به‌طور کامل قابل درمان است.
پس از جراحی موفق، بیشتر بیماران در مدت کوتاهی بهبود می‌یابند و علائمی مانند خستگی یا درد استخوان برطرف می‌شود.
برای حفظ سلامتی طولانی‌مدت، رعایت چند نکته ضروری است:
- مصرف آب کافی برای جلوگیری از سنگ کلیه
- داشتن رژیم غذایی متعادل و غنی از کلسیم و ویتامین D (در حد توصیه‌شده پزشک)
- انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی سطح کلسیم و عملکرد کلیه
- انجام سنجش تراکم استخوان طبق برنامه پزشک
با رعایت این موارد، بیماران می‌توانند زندگی کاملاً طبیعی و سالمی داشته باشند.
نتیجه‌گیری
آدنوم پاراتیروئید توموری خوش‌خیم است اما اثر آن بر بدن — به‌ویژه افزایش کلسیم خون — میتواند خطرناک باشد. تشخیص زودهنگام، درمان به‌موقع و پیگیری منظم میتواند از بروز عوارض جدی مانند سنگ کلیه یا پوکی استخوان جلوگیری کند.
اگر در آزمایش خون خود افزایش کلسیم مشاهده کردید یا علائمی مشابه علائم بالا دارید، حتماً با پزشک متخصص غدد مشورت کنید.
